Η αρχαία Μακύνεια είναι μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της
περιοχής. Η αρχαία πόλη Μακύνεια βρισκόταν κοντά και NA του όρους
Ταφιασσού (Κλόκοβα) προς τη μεριά του Μολύκρειου. Η απομονωμένη,
τειχισμένη ακρόπολη της πόλης κτίστηκε πιθανόν τον 3ο αι.π.Χ.. Η
Μακύνεια ήταν Λοκρική πόλη κοντά στα σύνορα με τους Αιτωλούς και δεν
είναι γνωστό με βεβαιότητα πότε πέρασε στην κυριαρχία των Αιτωλών. Ίσως
το 338π.Χ., την εποχή που ο Φίλιππος Β’ ο Μακεδών κατέλαβε τη Ναύπακτο.
Η καταστροφή της αρχαίας Μακύνειας, σύμφωνα με τις επικρατούσες απόψεις,
οφείλεται μάλλον σε φυσικά αίτια, είτε σε σεισμό, είτε σε επιδημία
ελονοσίας, χωρίς να παραλείπεται η εκδοχή, η καταστροφή της και
ειδικότερα του τείχους, να έγινε από το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο
Ε’. Έκτοτε η αρχαία Μακύνεια περιήλθε σε παρακμή.
Τα ίχνη της αρχαίας Μακύνειας βρίσκονται ΒΔ του συνοικισμού Μαμάκω της
Μακύνειας και ανατολικά του Ιερού Ναού Αγίου Θωμά, στην κορυφή του
λόφου, που ονομάζεται “Παλαιόκαστρο” σε υψόμετρο 200μ.. Τεράστιες
πελεκητές πέτρες υποδηλώνουν την ύπαρξη τείχους. Το τείχος πιθανόν να
έφθανε μέχρι τη θάλασσα, όπου διακρίνονται ίχνη παλαιού λιμένα στη θέση
“Κεραμιδάκι”. Τα τείχη της, άλλοτε ιδιαίτερα ισχυρά, έχουν μήκος 377μ.
και οχυρώνουν την επίπεδη κορυφή του λόφου σε εμβαδό 8.800τ.μ.. Για την
κατασκευή των διπλών τοιχωμάτων της οχύρωσης χρησιμοποιήθηκαν για τα
εξωτερικά μεγάλοι αδροί ογκόλιθοι από γκριζοπράσινο ψαμμίτη, που αφθονεί
στην περιοχή, ενώ για τα εσωτερικά πακτώθηκαν με λατύπη χωρίς χώμα και
πέτρες. Το τείχος ενισχύεται από 8 πύργους, 2 «οδοντώσεις» και 4 πύλες
από τις οποίες η κεντρική βρίσκεται ανατολικά.
Στην ακρόπολη τα κτίσματα που έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα έχουν
ταυτιστεί είτε με καταλύματα ιδιωτών σε περίοδο πολιορκίας, είτε με
αποθήκες στρατιωτικού κυρίως υλικού ή τέλος, με χώρους στρατωνισμού. Στη
ΝΑ πλαγιά της ακρόπολης σώζεται το θέατρο της πόλης, που είχε 14 σειρές
καθισμάτων και ίσως χρησιμοποιείτο και ως βουλευτήριο. Στο υψηλότερο
σημείο του θεάτρου υπήρχαν και τρεις ευθύγραμμες και παράλληλες σειρές
καθισμάτων με στηρίγματα στην πλάτη, όπου προφανώς κάθονταν οι επίσημοι,
ενώ μπροστά από αυτές υπήρχε πέτρινος θρόνος για το τιμώμενο πρόσωπο.
Βόρεια του θεάτρου, υπάρχουν τα θεμέλια μεγάλου ναού διαστάσεων
17,20Χ5,80μ. και δύο κίονες.
Βυζαντινός παραλιακός οικισμός είναι το Σοποτό, στον όρμο όπου υπάρχουν
οι οικισμοί Κολοβαίικα και Μαγκλαραίικα που χωρίζονται από το Ριζόρεμα.
Στον οικισμό Μαγκλαραίικα υπάρχει ο παλαιός ναός του Αγίου Πολυκάρπου.
Παλαιός οικισμός είναι το Χαλούλαγα που είχε το 1829, 32 κατοίκους, και
έκτοτε έπαυσε να απογράφεται.
Το προηγούμενο όνομα της Μακύνειας ήταν Μαμάκω, από το παρωνύμιο
Μαμάκος. Βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου Παλιόκαστρο (200μ.). Η
Μαμάκω εμφανίζεται ως οικισμός το 1844 και βρισκόταν σε λόφο, στον οποίο
σήμερα βρίσκεται και ο ναός του Άϊ Θωμά. Στις απογραφές από το 1940
εμφανίζεται η Κάτω Μαμάκω εκεί που είναι σήμερα η Μακύνεια.
Ενοριακός ναός είναι ο Άγιος Κωνσταντίνος που κατά την παράδοση ήταν
μοναστήρι. Όταν καταστράφηκε το βυζαντινό μοναστήρι της Κλόκοβας πάνω
από τον όρμο Καλαμάκι, μεταξύ του παλαιού δρόμου και του σημερινού
εθνικού, όπου υπάρχουν ερείπια, οι μοναχοί έκτισαν το νέο μοναστήρι στη
Μακύνεια, αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Κωνσταντίνου και της Ελένης, το
οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς επί Τουρκοκρατίας. Τότε ήταν που από
Μακύνεια ονομάστηκε Μαμάκου, Μαμμάκω ή Μαμάκω για να επανακτήσει σήμερα
το παλιό της όνομα.